Ontwar de zorg: breek de complexiteitsval

Auteurs: Aad Oosterhof en Joost Trienekens


De zorg in Nederland raakt verstrikt in regels, protocollen en systemen. Wat ooit bedoeld was om de zorg efficiënter te maken, heeft vooral geleid tot bureaucratie en een groeiende werkdruk. Volgens Rend Stephan in Anti-Complex geldt: hoe meer je een systeem probeert te verbeteren, hoe ingewikkelder het wordt. Nederland zit vast in een “complexiteitsval.” De oplossing? Terug naar eenvoud en menselijkheid.

Waarom eenvoud zo moeilijk is
De roep om minder regels klinkt al jaren, maar verandering blijft uit. Dat is niet vreemd: we lossen problemen vaak op door iets toe te voegen, zoals meer regels of systemen. In Subtract legt Leidy Klotz uit dat minder doen ongemakkelijk voelt, omdat het tegen onze natuur ingaat. Schrappen is lastig.

Neem het programma Ontregel de Zorg. Het doel was minder administratieve lasten, maar de meeste projecten focusten op digitalisering. Hoewel systemen sneller werken, blijft de hoeveelheid regels ongewijzigd. Bureaucratie wordt alleen moderner.

Technologie als bron van meer werk
Technologie wordt vaak gezien als de oplossing voor bureaucratie. Toch hoor je zorgverleners klagen dat het systeem hen meer werk oplevert. Dat klopt: digitale systemen vragen om veel data, wat leidt tot meer administratie en minder tijd voor patiënten.

Daarnaast maken algoritmes en protocollen processen rigide. Lorraine Daston noemt algoritmes in Rules de strengste vorm van regels. Ze werken bij standaardzorg, maar schieten tekort als een patiënt iets afwijkends nodig heeft. De menselijke maat verdwijnt, en zorgverleners worden uitvoerders van een systeem.

Waarden als kompas
Meer technologie betekent niet per se slechtere zorg. Regels en technologie bieden structuur en voorkomen willekeur. Maar als systemen overheersen, raken we de balans kwijt. De uitdaging ligt in het centraal stellen van richtinggevende waarden.

André Enter en Ivo Brughmans stellen in Van bedoeling naar protocol… en weer terug dat regels en de menselijke maat elkaar niet hoeven uit te sluiten. Waarden, zoals een gedeeld doel of een verbindend mensbeeld, kunnen richting geven in het grijze gebied tussen bureaucratie en chaos. Maar houvast vinden vraagt ook om een diepere laag: een doorleefd einddoel of het durven vertrouwen op ons eigen moreel en professioneel kompas. Dat betekent dat zorgverleners zelf keuzes moeten kunnen maken, los van strakke regels zoals algoritmen. Het is een uitdaging die niet altijd comfortabel voelt, maar juist daar ligt de sleutel.

Praktijkvoorbeelden
Dit klinkt abstract, maar het werkt. In het Verpleeghuis van de Toekomst bepaalden zorgverleners en patiënten samen welke regels echt nodig waren. Geen opgelegde protocollen, maar praktische afspraken die bijdragen aan betere zorg.

Ook het project Zinvolle Registratie van het Radboudumc laat zien wat mogelijk is. Zorgverleners bespraken welke registraties essentieel zijn en wat kon worden losgelaten. Dit was geen makkelijk proces, maar uiteindelijk leidde het tot minder administratie en meer tijd voor patiënten.

Waarden maken ruimte voor menselijkheid en professioneel inzicht, zonder dat chaos ontstaat. Dit vraagt moed: loslaten wat niet werkt en nadenken over wat écht nodig is.

Geen zwaard maar houten pin
De complexiteitsval in de zorg doet denken aan de Gordiaanse knoop. Volgens de mythe hakte Alexander de Grote deze met brute kracht door. Maar in een subtielere versie trok Alexander een houten pin uit de knoop, waardoor deze vanzelf loskwam.

Zo moeten we ook de zorg benaderen. Het antwoord ligt niet in brute kracht of simpelweg minder regels, maar in het vinden van die houten pin: de kern die verstrikking veroorzaakt én samenhang biedt. Hiervoor zijn scherpte, moed en menselijkheid nodig. Aandacht, dus.

Literatuur:

  • Daston, L. (2022). Rules: A short history of what we live by. Princeton University Press.
  • Klotz, L. (2021). Subtract: The untapped science of less. Flatiron Books.
  • Stephan, R. (2022). Anti-complex: The leadership mindset for ultimate performance. Oxford University Press.
  • Enter, A., & Brughmans, I. (2023). Van bedoeling naar protocol… en weer terug. Paradox Academy.